بخشی از درسگفتار بیستم زیست اخلاقی
29 خرداد 99
کانت بحثی دارد درباره آزادی اراده که از مباحث پایهای او و یکی از مبانی عصر روشنگری است. این آزادی از نظر کانت نامسؤول و غیراجتماعی نیست؛ چرا؟
برای اینکه همان فرد که میخواهد آزادی اراده داشته باشد خودش را ملزم به رعایت یک قانون اخلاقی نوشته در دل و در لوح اجتماعی نیز احساس میکند و خرد انسانی به او میگوید باید آن قانون عمومی را درک و تبعیت کند. فردی که میخواهد آزاد باشد، همزمان احساس میکند که اخلاقا متعهد است تابع قانون اجتماع باشد. ضمن درک ارادۀ آزاد خود، قانون خرد مطابق طبیعت را در می یابد و ارادۀ آزاد خود را به آن متعهد می کند: آزادی مسؤولانه و قانونمند …
این یعنی عبور از اخلاق دگرفرما. انسان مدرن با این مراقبت نفس عقلانی، ضمن اینکه متوجه حقوق و آزادی خویش هست حس مسؤولیت خود ارجاع و درونزا نیز دارد در همان حال ادارهپذیر و هنجارپذیر و قانونگراست.
اما فوکو از کانت عبور میکند و به پروژۀ نقد خود همچنان ادامه میدهد و سوژه مدرن را نیز در انقیادهای تازه میبیند. به نظر فوکو این مراقبت نفس عقلانی روشنگری یک مرحله به جلو محسوب میشود اما خیلی جهانشمول و مطلق است و خشک و عبوس است. سوژه محور است و زیبایی و عشق و تنوعات در او کمرمق و تنکمایه است، ابزاری است و نتیجهاش برای دنیای مدرن این شده که خود را همه جا رؤیت پذیر میبینیم و ادارهپذیر میشویم. خود را مطابق آیین نامه ها چک میکنیم، کد ملی ما و بقیه اطلاعات، ذرهای سرگردان در یک دنیای دیجیتالی هستیم، فنای در شبکه بیانتهای رسانهای، اسیر فنانی خود شده ایم.
نمونهاش صنایع آرایشی و تجملی، دنیای تخصصی شده، بازاری شده، تحت حاکمیت پول، نئولیبرال. جنون مصرف بیانتها و پایانناپذیر، افزایش کالاها و مصرف به هر زحمت و قیمت، چشم هم چشمیهای قبایل مدرن در مقیاسی جهانیسازی شده. آرمانشهر رستگاری دنیوی که گاه به صورت ویرانشهری بر سر ما آوار میشود. تصرف ذهنی و فنی بر طبیعت، تخریب محیط زیست، نابرابری، خشونت، جنگ، نژادپرستی، جهانیسازی، یکسانسازی و …
یک شکل پیچیدهتر از مصرفگرایی ما نیز مصرف معانی است؛ تکنولوژیهای راحتی و ریلکس شدن و شادی. فوکو در این وضعیت انقیاد جدید، اخلاق را افقی و جای پایی برای رهایی انسان مدرن میداند.
نسخه کامل
دیدگاهتان را بنویسید